Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. U istraživanju pod naslovom „EU protiv UE“[2], general u penziji Corneliu Pivariu, član Savjetodavnog odbora IFIMES-a i osnivač i bivši izvršni direktor Ingepo Consultinga, analizira savremenu dilemu Evrope: sukob između Ujedinjene Evrope kao zajedničkog ideala i Evropske unije kao birokratskog mehanizma.
Dorian Vlădeanu[3] u svom eseju EU protiv UE istražuje definirajuću napetost savremene Evrope: opoziciju između EU – Evropske unije kao institucionalne, tehnokratske i normativne strukture – i UE – Ujedinjene Evrope kao političkog, kulturnog i identitetski zasnovanog ideala. Igra riječi, naizgled jednostavna, nosi dvostruko značenje: na engleskom jeziku „EU“ označava Evropsku uniju; dok je na rumunskom EU lična zamjenica „ja“, koja simbolizira i pojedinca i historijski san o Ujedinjenoj Evropi.
Dakle, naslov sugerira sukob između dvije stvarnosti: s jedne strane, Ujedinjene Evrope kao projekta solidarnosti i zajedničke sudbine; s druge strane, Evropske unije kao birokratskog i institucionalnog mehanizma. Pojedinac – građaninovo „ja“ – nalazi se uhvaćen između ova dva nivoa, ali se često osjeća više isključenim nego predstavljenim.
Da bismo razumjeli ovaj kontrast, moramo se prisjetiti da ideja „Ujedinjene Evrope“ datira mnogo prije Evropske unije: od Rimskog carstva, koje je nametnulo prvi oblik političkog jedinstva, preko srednjovjekovnih vizija zajedničkog kršćanstva, do humanističkih i prosvjetiteljskih projekata koji su zamišljali Evropu razuma i napretka. U 20. vijeku, nakon tragedije dva svjetska rata, ideal se materijalizirao u Schumanovom planu i Evropskoj zajednici za ugalj i čelik, a kasnije i u osnivačkim ugovorima. U tom smislu, Ujedinjena Evropa znači vrijednosti i zajednički identitet, dok Evropska unija – proizvod Mastrihtskog i Lisabonskog ugovora – sve više postaje institucionalni aparat.
Evropska unija se danas suočava s krizom demokratske legitimnosti. Mehanizmi javnih konsultacija i građanskog učešća u mnogim slučajevima djeluju formalno i bez autentičnosti. Građani su pozvani da učestvuju, ali odluke se često čine već donesenim. Relevantan primjer je niska izlaznost na izborima za Evropski parlament. U 2014. godini izlaznost je bila samo 42,6%; u 2019. godini, iako je porasla na 50,7%, ostala je znatno ispod nivoa tipičnih za nacionalne izbore. Ovo odsustvo signalizira percepciju da su institucije EU udaljene i da ne utiču direktno na svakodnevni život ljudi. U mnogim zemljama, kampanje za evropske izbore su bile pretežno obilježene nacionalnim, a ne evropskim temama, što naglašava fundamentalni jaz između građana i Brisela. Štaviše, tehnokratski jezik evropskih dokumenata – pun pravnih i ekonomskih termina – još više udaljava građane. Komunikacija se doživljava kao apstraktna, nepristupačna i bez empatije. Evropa se pojavljuje kao efikasan mehanizam, ali ispražnjen od značenja. Pojedinac više ne prepoznaje sebe u ovom konstruktu, što podstiče demokratsko otuđenje. Debata o „demokratskom deficitu“ Unije, prisutna od 1990-ih, i dalje je relevantna. Činjenica da izvršnu vlast EU (Komisiju) ne biraju direktno građani, već se imenuje pregovorima između vlada i Parlamenta, pojačava osjećaj distance. U očima mnogih, demokratski legitimitet Unije je indirektan i nedovoljan.
Esej povlači jasnu razliku između Ujedinjene Evrope kao ideala i Evropske unije kao institucije. Prva pretpostavlja solidarnost među narodima, zajednički identitet i zajedničke vrijednosti. Druga se često svodi na direktive i norme.
Ova razlika objašnjava zašto građani više ne osjećaju da „biti Evropljanin“ nosi mobilizirajuće značenje. Zajednički simboli – plava zastava, Oda radosti kao himna, Dan Evrope – nisu uspjeli stvoriti afektivni identitet usporediv s nacionalnim. Euro, kao zajednička valuta, donio je očigledne ekonomske koristi, ali nije postao emocionalni simbol, kao što je dolar za Amerikance.
Brexit je najupečatljiviji primjer: mnogi Britanci su smatrali da je Unija birokratska konstrukcija, lišena identitetske dimenzije „Ujedinjene Evrope“. Debate u Francuskoj i Nizozemskoj, gdje je evropski ustavni ugovor odbačen referendumom, otkrivaju isti trend: institucija ne uspijeva inspirirati privrženost.
Dakle, umjesto da izražava zajednicu sudbine, „EU“ se doživljava kao bezlični nadnacionalni entitet. „Ujedinjena Evropa“ ostaje prizivani ideal, dok „Evropska unija“ dominira svojim normama i procedurama.
Ovaj raskol proizvodi opipljive posljedice:
Evropski građanin se osjeća sveden na ulogu „poreskog obveznika“ ili „korisnika politike“, ali ne i na istinskog političkog partnera. Prazninu značenja koju su ostavile evropske institucije popunjavaju suverenističke snage, obećavajući povratak poznatom okviru nacionalne države i veću autonomiju u donošenju odluka.
Primjeri su brojni: u Mađarskoj, Viktor Orbán tvrdi da postoji „nacionalni suverenitet“ u suprotnosti s Briselom; u Poljskoj, konzervativne vlade tvrde da temeljne odluke moraju ostati u Varšavi; u Francuskoj, Marine Le Pen zagovara Evropu nacija, a ne nadnacionalnu integraciju; u Italiji, Giorgia Meloni gradi svoju poruku oko odbrane nacionalnog identiteta i vraćanja suvereniteta. Brexit je, također, u suštini bio čin političkog i ekonomskog suvereniteta.
Ove tendencije pokazuju, da se u nedostatku uvjerljive naracije, Unija osporava ne samo u smislu efikasnosti, već i legitimnosti i značenja.
Još jedan važan faktor koji naglašava jaz između građana i institucija EU je ideološka orijentacija koju je preuzelo rukovodstvo Unije posljednjih godina, a koju mnogi povezuju s kulturnim neomarksizmom, fenomenom „probuđenih“ i upornim promoviranjem LGBTQ+ agende.
Umjesto da solidarnost, sigurnost i ekonomski prosperitet stavi u prvi plan, Brisel je postepeno u središte svog službenog diskursa doveo skup kontroverznih kulturnih i identitetskih tema koje su podijelile evropska društva:
U državama poput Poljske, Mađarske, Slovačke ili Italije, reakcije su bile vrlo kritične, a ove politike su smatrane zadiranjem u nacionalni i kulturni suverenitet. Posebno u Centralnoj i Istočnoj Evropi, gdje nacionalni i vjerski identitet igraju glavnu ulogu, agende "woke" i LGBTQ+ podstakle su percepciju da Unija promoviše ideološki pravac stran evropskim tradicijama.
Stoga su suverenističke struje pronašle plodno tlo, predstavljajući se kao branitelji kulturnog identiteta i nacionalne autonomije od pritisaka Brisela. Ova konfrontacija više nije samo politička ili ekonomska, već i kulturna i identitetska, produbljujući polarizaciju i dalje slabeći koheziju Unije.
Današnja prava napetost nije između Istoka i Zapada, ili Sjevera i Juga, već između EU – institucije – i UE – ujedinjene Evrope kao ideala. Prvo je regulisano ugovorima i pravilima; drugo je inspirisano vrijednostima i osjećajem pripadnosti.
Unija ostaje uhvaćena između dva politička modela: federalizma – u kojem centralna vlast ima direktnu moć nad građanima – i konfederacije – u kojoj države zadržavaju puni suverenitet. Ova strukturna dvosmislenost čini da se Unija ne čini ni jednim ni drugim: prejaka da bi bila samo savez država, ali preslaba da bi bila prava federacija.
Ako se Evropska unija doživljava isključivo kao pravni i administrativni mehanizam, rizikuje da izgubi vezu sa svojim izvornim temeljem: zajednicom sudbine. Ugovor se može ponovo pregovarati, ali vrijednosti se moraju živjeti i dijeliti.
Da bi se prevazišla ova kriza, autor predlaže nekoliko smjerova:
Ovi smjerovi nisu samo teorijski: pozitivni primjeri već postoje. Program Erasmus+ stvorio je generaciju mladih Evropljana sa zajedničkim iskustvima; odgovor Unije na pandemiju, kroz zajedničku nabavku vakcina, pokazao je solidarnost u praksi; a mjere za podršku energetskoj sigurnosti u suočavanju s ratom u Ukrajini pokazale su da kolektivna akcija donosi opipljive koristi.
Stoga, Uniju ne treba napustiti, već ponovo usidriti u idealu ujedinjene Evrope.
EU protiv UE je dijagnoza savremene evropske dileme: sukoba između Ujedinjene Evrope kao zajedničkog ideala i Evropske unije kao birokratskog mehanizma.
Bez istinskog pomirenja, Evropa rizikuje da ostane funkcionalna konstrukcija, ali lišena duše. Suverenističke struje nisu samo konjunkturna opozicija; one su signali potrebe za smislom, identitetom i učešćem. One pokazuju da evropski projekat više ne može biti samo tehnokratija – on mora ponovo postati živa zajednica.
U multipolarnom svijetu, suočena s konkurencijom Sjedinjenih Američkih Država, Kine i Rusije, Evropska unija ne može sebi priuštiti da ostane samo regulatorni aparat. Njen opstanak i relevantnost zavise od njene sposobnosti da ponovo poveže institucije sa građanima i da ponovo transformiše „EU“ u autentičan izraz „EU“ – i pojedinca i Ujedinjene Evrope kao ideala.
Tek tada će evropski građanin moći iskreno reći: Evropa je i moja.
O autoru:
Corneliu Pivariu je visoko odlikovani general u penziji rumunske vojske. Osnovao je i dvije decenije vodio i jedan od najuticajnijih časopisa o geopolitici i međunarodnim odnosima u istočnoj Evropi, dvojezični časopis „Geostrategic Pulse“. General Pivariu je član Savjetodavnog odbora IFIMES-a.
Članak predstavlja stav autora i ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Brașov, 16.septembar 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] Esej je napisao profesor Dorian Vlădeanu u gotovo konačnom obliku, bez zaključaka, već krajem juna 2023. godine, kao dio šireg zajedničkog projekta. Bolest s kojom se suočio nije mu dozvolila da ga završi. Uz dozvolu porodice, ja sam ga finalizirao i bit će objavljen u skorašnjoj knjizi. Ovdje sam predstavio prošireni i ažurirani sažetak kojeg sam u potpunosti sam pripremio.
[3] Dorian Vlădeanu (13. novembar 1955. – 22. maj 2024.) – Diplomirao ekonomiju, automatizaciju i računarstvo; doktorirao ekonomiju; autor više od 100 radova iz oblasti makroekonomije. Razvio je prvu nacionalnu strategiju u oblasti javnih usluga. Autor, koautor i koordinator prve generacije zakonodavstva koje je pripremila Vlada Rumunije o javnim uslugama (2002–2004). Koautor moje knjige Geopolitika prije i poslije Covid-19, 2017–2020 (Izdavačka kuća Marist, 2020.).
