Međunarodni institut za bliskoistočne ii balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu in po svijetu. U tekstu pod naslovom „Samit BRICS-a Rio de Janeiro 2025: Novi podsticaj za multipolarnost?“, general u penziji Corneliu Pivariu, član Savjetodavnog odbora IFIMES-a i osnivač i bivši izvršni direktor Ingepo Consultinga, analizira implikacije Samita BRICS-a održanog u Rio de Janeiru. Sastanak ima potencijal da ubrza proces dedolarizacije i ojača konsolidaciju multipolarnog ekonomskog poretka.
“Već neko vrijeme svijet prolazi kroz period traženja i prestrojavanja, a odluke BRICS-a mogu ubrzati promjenu globalnog ekonomskog poretka.”
Corneliu Pivariu
Samit BRICS-a, održan 6. i 7. jula 2025. godine, održan je u napetom međunarodnom kontekstu, obilježenom stagnacijom ekonomskog rasta na Zapadu, nastavkom sukoba u Ukrajini, tenzijama na Bliskom istoku i industrijskim oporavkom u Aziji. Samit se održao u trenutku kada države članice BRICS-a nastoje ojačati svoju ulogu u globalnoj arhitekturi, ali ga je obilježilo i fizičko odsustvo dva ključna lidera: Xi Jinping je bio odsutan prvi put od 2012. godine[2], a Vladimir Putin je učestvovao putem video online obraćanja.
Među učesnicima su bili Luiz Inacio Lula da Silva – predsjednik Brazila (domaćin i rotirajući predsjednik BRICS-a), Narendra Modi – premijer Indije, Cyril Ramaphosa – predsjednik Južne Afrike, Prabowo Subianto – predsjednik Indonezije (primljen u članstvo 6. januara 2025.) i Mohammed bin Zayed Al Nahyan – predsjednik Ujedinjenih Arapskih Emirata.
Ovaj samit se oblikuje kao prekretnica, s potencijalom da ubrza proces dedolarizacije i konsolidacije multipolarnog ekonomskog poretka.
Završna deklaracija bila je opsežna i oprezna, na 31 stranici, a bavila se reformama globalnih institucija (UN, MMF, Svjetska banka), saradnjom u zdravstvu, klimatskim promjenama, umjetnoj inteligenciji i logističkoj infrastrukturi.
Izneseni su stavovi rezervirani prema SAD-u i Izraelu, s diplomatskim formulacijama odabranim u vezi sa sankcijama i regionalnim sukobima, iako je vojni napad na Iran osuđen, a izražena je i generička podrška multilateralizmu.
Promocija korištenja nacionalnih valuta[3] u unutrašnjoj trgovini na štetu dolara, uz podršku razvoju BRICS Pay[4] platforme i uspostavljanju vlasničkih finansijskih infrastruktura, konsolidaciji BRICS banke (NDB).
Inicijative za regulaciju umjetne inteligencije i zaštitu podataka, ističući potrebu zaštite podataka od neovlaštene upotrebe u obuci za umjetnu inteligenciju. S obzirom na složenost i novost teme, nastavit će se rješavati kako bi se uspostavio obavezan pravni okvir u toj oblasti. [5]
U oblasti[6]. koordinacije energije i strateških resursa, sastanak se održao u kontekstu nestabilnog tržišta nafte i novih energetskih saveza. Razgovaralo se o smanjenju ovisnosti o američkom dolaru u energetskim transakcijama i stvaranju lanaca snabdijevanja unutar BRICS-a. Geopolitičke tenzije (sankcije protiv Rusije i Irana) zahtijevaju ubrzanje koordinacije energije.
Samit je potvrdio da tehnološka i industrijska partnerstva postaju strateški stub bloka, s ciljem tehnološke autonomije unutar BRICS-a u srednjoročnom periodu, stvaranja integriranog unutrašnjeg tržišta i transformacije bloka u glavnog globalnog industrijsko-tehnološkog aktera. [7]
Za razliku od 2024. godine, kada je došlo do najvećeg širenja BRICS-a, u Riju nije donesena konačna odluka o prijemu novih članica. Odlučeno je da se razgovori o prijemu Saudijske Arabije nastave do samita BRICS-a 2026. godine. Osim toga, odlučeno je da se formira radna grupa BRICS-a za proširenje kako bi se utvrdili: ekonomski i politički kriteriji za prijem; procedure za procjenu kandidatura; i realan kalendar za sljedeći val širenja. Zaključno, širenje BRICS-a nije zaustavljeno, već je ušlo u period interne konsolidacije nakon velikog širenja 2024. godine.
Samit BRICS-a 2025. godine će učvrstiti trend diverzifikacije globalnih ekonomskih i finansijskih odnosa, nudeći državama članicama i partnerima alternativu hegemoniji dolara.
Kroz sporazume o energiji i resursima, BRICS će smanjiti izloženost svojih članica sankcijama koje su nametnule SAD i EU, posebno u kontekstu trenutnih sukoba.
Koordinacija BRICS-a može oslabiti utjecaj MMF-a i Svjetske banke, dok NDB može postati stožer za finansiranje infrastrukturnih projekata na globalnom jugu.
Kina i Indija[8] će ojačati svoj utjecaj kao lideri globalnog juga, utičući na investicione tokove i postavljajući tehnološke standarde.
Samit odražava konsolidaciju BRICS-a kao alternativnog, ali opreznog pola, bez radikalnih koraka. Događaj označava prelazak s ideološke retorike na praktične mjere za izgradnju ekonomske, finansijske i tehnološke autonomije.
Sjedinjene Američke Države i Evropska unija izrazile su zabrinutost zbog ubrzanog procesa dedolarizacije, plašeći se gubitka globalnog finansijskog utjecaja i pomjeranja trgovinskih tokova prema platformama BRICS-a.
Širenje BRICS-a i njegove inicijative za dedolarizaciju mogu utjecati na pristup EU esencijalnim resursima i tržištima u razvoju, što zahtijeva prilagođavanje evropskih energetskih i industrijskih strategija kako bi se suprotstavilo rastućem utjecaju BRICS bloka na globalnim tržištima.
Za Rumuniju je važno pažljivo pratiti smjerove postavljene na samitu BRICS-a, jer širenje i konsolidacija ove grupe mogu generirati promjene na tržištima energije, sirovina i globalne trgovine, što indirektno utiče i na evropske ekonomije.
Istovremeno, razvoj događaja u BRICS-u može ponuditi mogućnosti za ciljanu saradnju u oblastima kao što su infrastruktura, energetika i trgovina, a prilagođavanje nacionalnih strategija ovim realnostima može pomoći u smanjenju ranjivosti i diverzifikaciji međunarodnih ekonomskih partnerstava.
Zaključno, iako BRICS ne može jednostrano promijeniti globalni ekonomski poredak, kohezija interesa država članica može postepeno pokrenuti promjene u globalnim ekonomskim i finansijskim tokovima moći.
O autoru:
Corneliu Pivariu je visoko odlikovani general u penziji rumunske vojske. Osnovao je i dvije decenije vodio i jedan od najuticajnijih časopisa o geopolitici i međunarodnim odnosima u istočnoj Evropi, dvojezični časopis „Geostrategic Pulse“. General Pivariu je član Savjetodavnog odbora IFIMES-a.
Članak predstavlja stav autora i ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Brașov, 12.juli 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives“.
[2] Zvanični razlog odsustva kineskog lidera bio je "sukob u rasporedu". Nedovoljno potvrđeni izvori spominju moguće zdravstvene probleme, kao i potencijalno postojanje tenzija na vrhu kineskog političko-vojnog rukovodstva. Zastupao ga je premijer Li Qiang.
[3] U kratkoročnom periodu (2025-2026), očekuje se da će se transakcije BRICS-a u nacionalnim valutama povećati za 15-20% u poređenju s nivoima iz 2024. godine. Pored toga, predviđeno je testiranje digitalne valute BRICS-a u pilot transakcijama između Kine, Rusije i Indije.
[4] Pokrenut je pilot program između Kine, Indije i Rusije za transakcije u juanima, rupijama i rubljama, usmjeren na trgovinu sirovinama i industrijskom opremom, s testiranim obimom koji prelazi 2 milijarde američkih dolara u proteklih šest mjeseci.
[5] BRICS još uvijek nema jedinstveni Zakon o umjetnoj inteligenciji zbog stalnih razlika između Rusije, Kine i Indije. U Riju je potvrđena namjera da se: strogo zaštite podaci građana BRICS-a; uslovi pristup podacima sporazumima o kompenzaciji/saradnji; i razvije vlasnička infrastruktura umjetne inteligencije nezavisna od stranih aktera. BRICS smatra podatke strateškim resursima, sličnim mineralnim ili energetskim resursima.
[6] Rusija i Iran su predložili stvaranje energetskih koridora BRICS-a (nafta, LNG, strateški minerali). Vođene su diskusije o jačanju međunarodnog transportnog koridora Sjever-Jug (Iran-Rusija-Indija). Također je istražena mogućnost isporuke LNG-a iz Rusije i Irana u Brazil i Južnu Afriku.
[7] Razmatrani su prijedlozi za industrijske zone BRICS-a s preferencijalnim carinskim režimima, kao i investicije putem BRICS banke u logističku infrastrukturu (luke, željeznice, integrirane industrijske zone). Odlučeno je o osnivanju Vijeća BRICS-a za tehnologiju i industriju, koje će pripremiti zajednički strateški plan za period 2025-2030.
[8] Indija još nije uspjela postati supersila, ali jeste glavna regionalna sila i utjecajan globalni akter, bez svih instrumenata supersile (globalno projektibilna vojska, masovno konkurentna vlasnička tehnologija, meka moć ekvivalentna SAD/Kini), i s nekim stvarnim ograničenjima (mlada demografija, obrazovni sistem i poljoprivreda koji zaostaju za ekonomijom supersile). Međutim, ima potencijal da postane glavni akter, pod uslovom da prevaziđe svoja unutrašnja ograničenja i inteligentno se nosi s rivalstvom između Kine i SAD-a.
