Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES analizira aktuelnu situaciju u Republici Srbiji nakon komemoracije povodom godišnjice pada nadstrešnice na željezničkoj stanici u Novom Sadu — događaja koji je izazvao studentske proteste i blokade širom zemlje — kao i u kontekstu najnovijeg Izvještaja Evropske komisije o napretku zemalja kandidata. Iz analize „Srbija 2025: Vraćanje političke stabilnosti“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove koji pružaju uvid u aktuelne izazove, mogućnosti političke stabilizacije, jačanje demokratije, evropski put Srbije i unapređenje kvaliteta života građana.
Politička, društvena i institucionalna previranja koja su uslijedila nakon pada nadstrešnice na željezničkoj stanici u Novom Sadu 1. novembra 2024. godine predstavljaju simptom dubljih procesa unutar srpskog društva. Ovaj događaj nije izolovan incident, već odraz strukturne krize povjerenja u institucije, politički sistem i medije. Takva kriza može se razumjeti jedino u kontekstu dugoročnih transformacijskih izazova kroz koje Srbija prolazi od 2000. godine do danas.
U javnom prostoru sve više dominira zahtjev građana za „normalnim životom“ – za stabilnošću, predvidljivošću, pravednošću i funkcionalnim institucijama. Taj zahtjev, koji nadilazi ideološke i partijske podjele, postaje ključni politički resurs, ali istovremeno i izazov za vlast, opoziciju i međunarodne partnere Srbije. On odražava duboku potrebu društva za institucionalnom odgovornošću i političkom stabilnošću.
Međunarodni institut IFIMES naglašava, da nasilju ne smije biti mjesta u Srbiji. Svaki pokušaj političke promjene putem ulice, fizičkih obračuna ili pritisaka na institucije direktno ugrožava demokratiju i vladavinu prava.
Jedino institucije, dijalog i slobodni izbori mogu predstavljati legitiman okvir za političke promjene i izražavanje volje građana. Obnova povjerenja u te mehanizme ostaje temelj stabilnosti i napretka Srbije u narednom periodu.
Pad nadstrešnice u Novom Sadu simbol je sistemskih slabosti i nedostatka odgovornosti unutar lanca odlučivanja i institucionalne kontrole. Ovaj tragični događaj duboko je potresao javnost i otkrio nizak nivo koordinacije između političkih struktura, institucija i stručnih službi.
Politički odgovor na ovakve okolnosti mora biti temeljit, sistemski i transparentan. Ne smije se svesti na pojedinačne smjene, već zahtijeva redefiniciju odnosa između politike, institucija i građana. Potrebno je uspostaviti politiku odgovornosti zasnovanu na: transparentnosti, profesionalizaciji javne uprave i depolitizaciji kontrole javnih investicija. Samo institucionalna obnova može spriječiti politizaciju tragedija i zloupotrebu emocija u političke svrhe.
Iako su protesti u početku prikazani kao reakcija studenata na tragični događaj, ubrzo je postalo jasno da nisu bili isključivo studentski zahtjevi, već dio šire, unaprijed pripremljene političke mobilizacije. Pad nadstrešnice poslužio je tek kao povod za scenarije kojima je cilj bila institucionalna kriza, narušavanje ustavnog poretka i pokušaj svrgavanja predsjednika Aleksandra Vučića (SNS) mimo demokratskih procedura.
Tokom protekle godine primjetan je i proces dehumanizacije predsjednika Vučića u dijelu javnosti i medija, pri čemu politička kritika često prelazi u sistematsku demonizaciju. Takva praksa produbljuje društvenu polarizaciju, slabi institucije i potiskuje argumentovani politički dijalog. Umjesto rasprave o reformama, vladavini prava i javnim politikama, javni prostor sve više postaje arena ličnih napada, diskreditacija i emocionalnih manipulacija, što dodatno umanjuje povjerenje građana u demokratske procese.
Protesti nisu služili unapređenju studentskog položaja, njihov suštinski cilj bio je politička smjena vlasti izvan ustavnog okvira. Takva akcija ne samo da destabilizuje državu, već ozbiljno narušava ustavni poredak i produbljuje društvene podjele. Institucije moraju odgovoriti promišljeno, kroz sistemske i transparentne mjere, kako bi se povratila stabilnost, povjerenje građana i funkcionalnost državnog poretka.
Politički odgovor na ove događaje mora biti promišljen i institucionalno utemeljen – ne kroz selektivne reakcije ili personalne smjene, već kroz sveobuhvatnu reformu odnosa između politike i institucija, s posebnim naglaskom na odgovornosti, transparentnosti i integritetu.
Međunarodni institut IFIMES ističe da je odgovornost Tužilaštva ključna za rasvjetljavanje događaja i organizacije protesta. Građani očekuju da se utvrdi puna istina: ko je stajao iza logistike, financiranja i političkih instrukcija koje su dovele do nasilja i blokada.
Postoje indikacije da tzv. „duboka država“ onemogućava potpunu istragu i da li postoje paralelni centri moći unutar institucija koji blokiraju utvrđivanje istine radi zaštite vlastitih interesa i veza s vanjskim akterima?
Ova dilema potvrđuje potrebu za institucionalnim integritetom i nezavisnošću pravosudnog sistema. Izgradnja takvog integriteta mora postati nacionalni prioritet, a ne ad hoc reakcija na pojedinačne krize.
Jačanje nezavisnih institucija – poput Državne revizorske institucije, Agencije za borbu protiv korupcije i pravosudnih organa – predstavlja preduslov za povratak povjerenja građana, obnovu institucionalne kulture i uspostavljanje održive politike odgovornosti.
Srbija se nalazi u složenoj geopolitičkoj poziciji – na raskršću interesa velikih sila i u okruženju koje prolazi kroz proces redefinisanja regionalne sigurnosne arhitekture. Dok se Evropska unija fokusira na institucionalne reforme i normativne standarde, Rusija i Kina sve više koriste ekonomske, infrastrukturne i energetske projekte kao instrumente meke moći i dugoročne političke prisutnosti u regionu.
Pitanje Naftne industrije Srbije (NIS) i njenog odnosa s ruskim partnerima zahtijeva strateško, a ne političko rješenje. Ono se može ostvariti kroz obostrano korisne modele upravljanja, investiranja i modernizacije, uz očuvanje energetskog suvereniteta i nacionalnih interesa Srbije. Umjesto pritisaka i politizacije, potreban je promišljen balans između ekonomskih interesa i geopolitičkih realnosti, uz uravnotežen pristup partnerima s Istoka i Zapada.
U tom kontekstu, vještina balansiranja između Istoka i Zapada ostaje ključni instrument srpske vanjske politike. Očekuje se da će Srbija u narednom periodu nastaviti politiku vojne neutralnosti, uz pojačan pritisak međunarodnih aktera da jasnije definiše i učvrsti svoj strateški kurs prema Evropskoj uniji.
Prema najnovijim projekcijama Međunarodnog monetarnog fonda (IMF), Srbija bilježi najstabilnije makroekonomske pokazatelje u regionu. Održiva stopa privrednog rasta, stabilan kurs dinara i fiskalna disciplina potvrđuju otpornost srpskog ekonomskog sistema i uspješnost makroekonomske politike. U septembru 2025. Ministarstvo finansija Srbije je objavilo da je odnos javnog duga prema BDP‑u pao na 43 %. Agencija S&P Global Ratings je u oktobru 2024. podigla rejting Srbije na „BBB‑“ sa stabilnim izgledom, čime je zemlja prvi put postala država s rejtingom investicionog kvaliteta, otvarajući dodatne mogućnosti za finansiranje i priliv kapitala. U izvještaju IMF-a[2] za 2025. navodi se da „Srbija od prošle godine ima svoj prvi rejting investicionog kvaliteta“.
Ovi rezultati jasno pokazuju da pokušaji destabilizacije Srbije nisu motivisani ekonomskim, već primarno političkim faktorima. Rizici prijete kroz potencijalnu političku izolaciju ukoliko Srbija ne bude aktivno uključena u nove oblike regionalne saradnje.
Projekti poput EXPO 2027, inicijative Otvoreni Balkan i razvoja novih infrastrukturnih koridora predstavljaju ključne platforme za pozicioniranje Srbije kao faktora stabilnosti, povezivanja i razvoja, a ne konflikta i podjela.
Informacijski prostor u Srbiji ostaje duboko polariziran i opterećen visokim stepenom medijske fragmentacije. Tradicionalni mediji, društvene mreže i alternativne informacione platforme često funkcionišu u paralelnim narativima, oblikujući percepciju stvarnosti prema političkim, ideološkim ili komercijalnim interesima.
Povećan uticaj društvenih mreža, uz rast prisustva dezinformacija, lažnih vijesti i senzacionalističkog novinarstva, ozbiljno narušava kvalitet javnog diskursa i onemogućava racionalnu raspravu o ključnim društvenim i političkim pitanjima. U takvom okruženju, javno mnijenje postaje podložno manipulacijama, dok argumentovani dijalog i profesionalno novinarstvo gube prostor i uticaj.
Bez slobodnih, nezavisnih i profesionalnih medija nema demokratskog konsenzusa, održivog dijaloga niti povjerenja građana u institucije. Medijska scena u Srbiji suočava se s brojnim izazovima: koncentracijom vlasništva, političkim pritiscima, samocenzurom i nedostatkom finansijske održivosti nezavisnih redakcija.
U tom kontekstu, izgradnja društvene otpornosti postaje od ključnog značaja. Ona se može postići kroz: jačanje medijske pismenosti građana, naročito mladih, institucionalnu podršku nezavisnom novinarstvu i istraživačkim medijima, povratak profesionalnih i etičkih standarda u novinarstvu, te transparentnost finansiranja i vlasničkih struktura medija.
Mediji ne smiju biti instrument političke borbe, već kanal informisanja, obrazovanja i javne odgovornosti. Njihova uloga je da povezuju društvo, a ne da ga dijele, da služe javnosti, a ne centrima moći.
Samo kroz pluralizam medijskih izvora, institucionalnu zaštitu novinara i aktivnu medijsku kulturu građana, moguće je izgraditi otporno, informisano i demokratsko društvo u kojem istina i odgovornost postaju temelj političke i društvene stabilnosti.
Ekonomska stabilnost ostaje temelj političke stabilnosti i društvene otpornosti Srbije. Iako zemlja bilježi kontinuitet u rastu BDP-a i očuvanje makroekonomske stabilnosti, socijalne razlike i regionalne razvojne neuravnoteženosti postaju sve izraženije. Posebno zabrinjavaju nezaposlenost mladih, depopulacija i iseljavanje obrazovanih kadrova, što dugoročno ugrožava demografski i ekonomski potencijal zemlje.
Rješenja zahtijevaju strategiju inkluzivnog ekonomskog razvoja, koja istovremeno podstiče rast i smanjuje društvene nejednakosti. Ključne komponente takve strategije uključuju: ciljana ulaganja u obrazovanje i stručnu obuku, kako bi se mladi pripremili za tržište rada budućnosti i smanjila nezaposlenost visoko obrazovanih kadrova; digitalizaciju javnih i privatnih servisa, koja doprinosi većoj produktivnosti, inovativnosti i efikasnijem upravljanju resursima; razvoj održive i energetski efikasne infrastrukture, što podstiče energetski suverenitet, smanjene regionalnog dispariteta i otvaranje novi radnih mjesta; strateški razvoj jugoistočnih i rubnih dijelova zemlje, kako bi se smanjila unutrašnja migracija, spriječilo iseljavanje i ojačala povezanost marginalizovanih regija s centralnim ekonomskim tokovima.
Dodatno, važno je podstaći lokalne razvojne inicijative i partnerstva javnog i privatnog sektora, koja mogu aktivirati lokalni potencijal, stimulisati inovacije i povećati ekonomsku inkluzivnost.
Socijalna kohezija i ekonomska otpornost su međusobno povezane: samo uravnotežen razvoj, uz smanjenje regionalnih i socijalnih nejednakosti, može osigurati stabilnost i dugoročnu održivost Srbije. U tom kontekstu, ekonomija ne treba da bude samo instrument rasta, već i temelj društvene harmonije, jednakih šansi i održive budućnosti za sve građane.
Iako je Srbija čvrsto opredijeljena za evropski put, činjenica da već više od tri i po godine nije otvoren nijedan klaster u pregovorima s EU – što se poklapa s početkom ruske invazije na Ukrajinu – stvara utisak da proces evropskih integracija prerasta u geopolitičku igru, umjesto da ostane transparentan i dosljedan proces reformi.
Paradoksalno, EU kontinuirano ocjenjuje napredak Srbije, ali istovremeno ne pruža priliku za otvaranje ključnih pregovaračkih klastera, poput klastera 3, koji obuhvata: informaciono društvo i medije, ekonomske i monetarne politike, socijalnu politiku i zapošljavanje, preduzetništvo, industrijsku politiku, nauku i istraživanje, obrazovanje, kulturu i carinsku uniju.
U Beogradu u dijelu javnosti raste percepcija da je Izvještaj[3] Evropske komisije o napretku zemalja kandidata, dio koji se odnosi na Srbiju, „nastao u Zagrebu, a ne u Briselu“. Takav dojam ozbiljno potkopava kredibilitet evropskih institucija i produbljuje osjećaj političke pristrasnosti prema Srbiji. U izvještaju se favorizuje Albanija kao nova „zvijezda“ procesa proširenja, dok je čak Ukrajina pohvaljena zbog brzog usvajanja reformi, što dodatno pojačava percepciju nejednakog tretmana i ranjivosti procesa na političke i korupcijske uticaje.
Jasna poruka je da EU mora Srbiji omogućiti konkretne korake ka članstvu, kako bi ocjene o napretku imale stvarnu osnovu i kredibilitet. Tek tada može doći do objektivne i pravične evaluacije reformskog procesa.
U stvarnosti, Srbija se nalazi u svojevrsnoj „čekaonici“ EU, iako posjeduje kadrovski, institucionalni i ekonomski potencijal da u relativno kratkom vremenu sustigne – pa čak i prestigne – neke države kandidatkinje koje su formalno bliže članstvu.
Evropska komisija mora obnoviti objektivnost i primjenjivati ravnopravan pristup prema svim državama Zapadnog Balkana. Samo tako može očuvati svoj politički autoritet, integracijski kredibilitet i vjerodostojnost evropske ideje u regionu.
Istovremeno, EU treba Srbiji ponuditi realnu evropsku perspektivu – ne deklarativno, već kroz konkretne korake: otvaranje novih klastera, podršku reformama i aktivno uključivanje u ključne politike Unije. Bez toga, rizik od političkog zamora i evroskepticizma u srpskom društvu raste, ugrožavajući dugoročnu stabilnost i reformsku dinamiku zemlje.
Najava predsjednika Aleksandra Vučića o održavanju prijevremenih parlamentarnih izbora 2026. godine predstavlja važnu priliku za demokratsku provjeru političke realnosti Srbije. Ovi izbori mogu postati ključni test političke zrelosti – hoće li prevladati institucionalni dijalog, odgovornost i demokratski procesi, ili će se nastaviti trend polarizacije, uličnih konfrontacija i nepovjerenja prema institucijama.
Srbija se danas nalazi na istorijskoj prekretnici. U narednim godinama postoji realna mogućnost da konsoliduje svoje institucije, obnovi povjerenje građana i potvrdi status ključnog faktora stabilnosti na Zapadnom Balkanu. Ključne poluge ovog procesa su: dijalog, institucionalna odgovornost, regionalna saradnja i jasno definisana evropska perspektiva.
Ipak, napredak u sprovođenju strukturnih reformi ostaje spor, što ograničava potencijalni ekonomski rast, socijalnu koheziju i kapacitet Srbije da reaguje na unutrašnje i vanjske izazove. Posebno je važno da Srbija ostane dosljedno posvećena dijalogu sa Prištinom, u okviru procesa koji vodi Evropska unija.
Međunarodni institut IFIMES naglašava da je politička stabilnost Srbije u 2025. i 2026. godini moguća isključivo kroz odgovornost, institucionalnu obnovu i jasno opredjeljenje za dijalog. Ključne tačke ovog procesa uključuju: povratak povjerenja građana u institucije, zaštitu ustavnog poretka, ekonomsku održivost i energetski sigurnu politiku, evropski orijentisanu politiku uz očuvanje strateške samostalnosti. Srbija može ostvariti povratak u „normalan život“ samo ako politika postane servis građana, a institucije funkcionišu u interesu društva, a ne kao produžena ruka političke moći. Takav pristup omogućio bi da Srbija učvrsti unutrašnju stabilnost, obnovi međunarodni kredibilitet i ojača svoju poziciju u regionalnim i globalnim okvirima – kao garant mira, stabilnosti i predvidljivosti na Zapadnom Balkanu.
Ljubljana/Washington/Brisel/Beograd, 5.novembar 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni savjetodavni status pri Ekonomsko-socijalnom vijeću ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives“, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] IMF Executive Board Concludes the 2025 Article IV Consultation with the Republic of Serbia and Completes the First Review Under the Policy Coordination Instrument, link: https://www.imf.org/en/News/Articles/2025/06/30/pr-25228-serbia-imf-concludes-2025-art-iv-consult-completes-1st-rev-policy-coor-instrument?utm_source=chatgpt.com
[3] European Commission, Serbia 2025 Report, link: https://enlargement.ec.europa.eu/document/download/6e68ce26-b95b-48e1-921a-c60c12da8f00_en?filename=serbia-report-2025.pdf
