Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i širom svijeta. U svom istraživanju pod nazivom „Bliski istok i Sjeverna Afrika: Strateška konkurencija, energija i sigurnost. Rekonfiguracija globalne ravnoteže“, general u penziji Corneliu Pivariu, član Savjetodavnog odbora IFIMES-a te osnivač i bivši izvršni direktor kompanije Ingepo Consulting, sagledava regiju MENA ne samo kao teren konkurencije velikih sila, već i kao autonomnog aktera sposobnog da utiče na globalne trendove i aktivno ih oblikuje.
“Prava moć u 21. vijeku više ne leži isključivo u snazi oružja, već u sposobnosti povezivanja resursa, ruta i ljudi.”
“Na Bliskom istoku, stvarnost se mijenja brže od percepcije, a percepcije često oblikuju stvarnost.”
Bliski istok i Sjeverna Afrika, poznati pod akronimom MENA, danas predstavljaju raskrsnicu historije, religije, energije i geopolitike kao nikada prije. Na ovom prostoru milenijske civilizacije, savremene ideologije i globalni ekonomski interesi sudaraju se i preoblikuju u kontinuiranom procesu transformacije.
Živimo u eri u kojoj se promjene odvijaju tempom historijske revolucije, a događaji u MENA regiji imaju posljedice koje odjekuju širom svijeta. Nakon više od sedam decenija gotovo neprekidnih sukoba, regija se sada nalazi u središtu novog strateškog takmičenja, gdje energija, tehnologija i politički utjecaj isprepliću moć unutar dinamične i transformirajuće arhitekture međunarodnih odnosa.
MENA je postala simbol nastajućeg multipolarnog svijeta – svijeta bez jednog samog hegemona, ali sa složenom mrežom regionalnih i globalnih aktera koji istovremeno sarađuju, takmiče se i oblikuju jedni druge. Multipolarnost ovdje ne znači fragmentaciju; ona označava preraspodjelu centara odlučivanja i njihovo prilagođavanje logici strateške međuzavisnosti.
Energija ostaje ključni instrument moći na Bliskom istoku. Zemlje Perzijskog zaljeva – Saudijska Arabija, Katar i Ujedinjeni Arapski Emirati – i dalje posjeduju dominantan udio svjetskih rezervi nafte i plina.
Međutim, one više ne igraju pasivnu ulogu dobavljača resursa. Tokom protekle dvije decenije, ove države transformisale su se u centre strateškog odlučivanja, diversifikovale ekonomije i ulagale u tehnologiju, infrastrukturu, odbranu i zelenu energiju. Tako se pojavljuje novi oblik moći: moć koja ne samo da crpi resurse, već ih transformiše, usmjerava i povezuje globalne tokove.
Zeleni vodik, solarna energija iz Magreba, transsaharske veze, pomorski koridori i lučka infrastruktura sada čine cirkulatorni sistem savremene ekonomije. Energija je postala više od resursa – ona je jezik moderne geopolitike.
Kako sam prethodno analizirao u kontekstu BRICS-a i koncepta „Globalizacija 2.0“, preraspodjelom energetskih i tehnoloških tokova globalni centar gravitacije polako se pomjera s Atlantika prema Indo-Pacifiku, dok MENA služi kao kritična veza između globalnog Juga i industrijaliziranog Sjevera.
Energetski koridori – od Hormuza i Bab el-Mandeba, preko Sueza, do istočnog Mediterana – arterije su kroz koje ne teče samo energija, već i stabilnost cijelog svijeta. Evropa, suočena s vlastitom energetskom ranjivošću od 2022. godine, ponovno otkriva stratešku ulogu regije MENA – ne samo kao alternativnog izvora, već i kao nezamjenjivog partnera u energetskom prijelazu i očuvanju globalne sigurnosti.
Nigdje nova globalna borba za utjecaj nije očitija nego u regiji MENA. Sjedinjene Američke Države, Kina, Rusija, Evropska unija i regionalni akteri – Indija, Iran, Turska, Saudijska Arabija, Izrael, Egipat i drugi – istovremeno se takmiče za prostor, resurse i narativnu kontrolu.
Sjedinjene Američke Države balansiraju između djelomičnog povlačenja i očuvanja utjecaja, oslanjajući se na selektivna partnerstva i konsolidaciju Abrahamovih sporazuma. Kina, pak, promoviše suptilnu strategiju: kroz inicijativu „Pojas i put“ i posredničku ulogu – primjerice između Irana i Saudijske Arabije – nameće se kao glavni ekonomski i diplomatski akter, bez direktnog vojnog angažmana.
Rusija, iako oslabljenja ratom u Ukrajini, održava strateška sidra u Siriji, Iranu i Alžiru, njegujući asimetrične mreže utjecaja. Evropska unija ostaje ključni trgovinski partner, ali i dalje nema koherentnu sigurnosnu strategiju za regiju.
U međuvremenu, Indija diskretno širi svoj ekonomski i tehnološki otisak u Zaljevu i Istočnoj Africi, dok se BRICS+ sve više pojavljuje kao privlačna platforma za arapske države koje žele diverzificirati finansijska i energetska partnerstva.
Regionalni akteri također teže većoj autonomiji:
U novoj logici realpolitike, konkurencija više nije isključivo vojna. Ona je i narativna: svaki akter teži da definiše značenje svjetskog poretka, da nametne vlastiti okvir legitimnosti i oblikuje svoju verziju međunarodne normalnosti.
Kriza u Gazi ostaje epicentar napetosti. Nakon više od godinu dana otvorenog sukoba, ljudske i političke žrtve su tragične: desetine hiljada stradalih, masovna razaranja, paralizirani mirovni procesi i klima mržnje koja hrani nove generacije radikalizma. Eliminacija vođa Hamasa i Hezbollaha nije donijela stabilnost – samo kratku pauzu između dvije faze iste konfrontacije.
Rat u Gazi postao je simbol svijeta koji je nemoćan pregovarati o trajnom miru. Posljednji sporazum zaključen u Egiptu ilustrira tu nemoć. Iza vojne konfrontacije krije se bitka za narativnu kontrolu: ko je agresor, ko je žrtva i ko definira legitimnost akcije? Ovo je najčistiji izraz strateške naracije – koncepta koji redefinira odnos moći i percepcije u 21. stoljeću.
Širenje sukoba, kroz napade iz Jemena i pritisak na pomorske rute Crvenog mora, pokazuje da je regionalizirano ratovanje već postala stvarnost. U ovom kontekstu, Egipat, Katar i Saudijska Arabija vode oprezne diplomatske inicijative, ali nedostatak konsenzusa među velikim silama drži mir više kao deklarativni cilj nego kao stvarnu strategiju.
Sigurnost u regiji MENA danas je krhki mozaik, gdje lokalna stabilnost ovisi o globalnoj ravnoteži, a svaki sukob predstavlja kariku u širem geopolitičkom lancu. U dubljem historijskom smislu, svjedočimo ponovnoj aktivaciji post-osmanskih fragmentacija, gdje simbolične granice ponovo nadjačavaju geografske.
Rumunija ima dugu i utemeljenu tradiciju dijaloga i ravnoteže na Bliskom istoku, koja seže još u doba Hladnog rata. Tokom 1970-ih i 1980-ih, rumunska diplomatija bila je poštovana u Kairu, Damasku, Teheranu i Tel Avivu – ali i u Washingtonu, Pekingu i drugim prijestolnicama – zbog svoje sposobnosti da održava otvorene kanale između antagonističkih tabora. Nakon 1990. godine, ova vokacija je postupno zamirala. Vanjska politika se gotovo isključivo fokusirala na euroatlantski vektor, dok se regionalna ekspertiza smanjivala.
Ipak, današnji kontekst pruža Rumuniji jedinstvenu priliku za strateški ponovni angažman – čak i ako sadašnje diplomatsko rukovodstvo djeluje nezainteresovano za preuzimanje te uloge.
Rumunija bi mogla djelovati u tri ključna smjera:
Jedna od velikih prednosti Rumunije je što je evropska država bez kolonijalne prošlosti u regiji, što joj daje istinski potencijal za kredibilno partnerstvo sa globalnim Jugom.
Kao što je istaknuto u knjizi Globalne geopolitičke evolucije do 2050. godine, Rumunija može postati most između Sjevera i Juga, između Evrope i Orijenta – pod uslovom da preuzme pragmatičnu, a ne samo deklarativnu, ulogu unutar globalne arhitekture moći.
Bliski istok i Sjeverna Afrika postali su svojevrsni laboratorij multipolarnog poretka. Na ovom prostoru ukrštaju se novi oblici moći – ekonomski, energetski, tehnološki i informacioni – a istovremeno se indirektno oblikuju i parametri evropske sigurnosti. Regija više nije samo teren takmičenja velikih sila; ona je autonomni akter sposoban da oblikuje globalne trendove.
Za Rumuniju izazov je jasan: ne posmatrati ove transformacije sa strane, već aktivno učestvovati u njima – kroz dijalog, stručnost i stratešku viziju.
U svijetu u kojem se „snaga oružja“ sve više zamjenjuje snagom povezivanja, pravi uticaj mjeri se sposobnošću razumijevanja, predviđanja i povezivanja. Budućnost neće pripadati samo najvećim silama, već onima koji mogu graditi mostove među njima. Rumunija ima priliku da bude među njima – pod uslovom da prestane djelovati kao pasivni izvršitelj direktiva iz Brisela ili drugih centara moći, te da djeluje profesionalno, samostalno i strateški.
Prezentacija održana na 11. MEPEI forumu „Bliski istok: od haosa do novog (ne)reda“, Bukurešt, 30. oktobar 2025.
O autoru:
Corneliu Pivariu je visoko odlikovani general u penziji rumunske vojske. Osnovao je i dvije decenije vodio jedan od najuticajnijih časopisa o geopolitici i međunarodnim odnosima u Istočnoj Evropi, dvojezični časopis „Geostrategic Pulse“. General Pivariu je član Savjetodavnog odbora IFIMES-a.
Članak predstavlja stav autora i ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Brașov, 5.decembar 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] General (Rtd) Corneliu Pivariu: Izrael – 'Super Sparta' na savremenom Bliskom istoku?, link: https://www.ifimes.org/ba/istrazivanja/izrael-super-sparta-na-savremenom-bliskom-istoku/5660
