Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno prati i analizira ključna dešavanja na Bliskom istoku, Balkanu i u širem međunarodnom kontekstu. Posebna pažnja u najnovijem istraživanju „Srbija 2025: Geopolitička otpornost, energetska sigurnost i upravljanje sankcijama“ posvećena je aktuelnoj situaciji u Republici Srbiji, naročito u kontekstu uvođenja dodatnih restriktivnih mjera prema Naftnoj industriji Srbije (NIS). Istraživanje IFIMES-a ističe ključne faktore koji oblikuju srpsko političko, ekonomsko i geopolitičko okruženje – od direktnih posljedica sankcija, preko regionalnih i globalnih dinamika, do unutrašnjih institucionalnih i političkih izazova. Analiza pruža jasan uvid u načine na koje Srbija reaguje na promjenjive međunarodne okolnosti, redefiniše energetsku strategiju i jača institucionalnu otpornost kako bi očuvala stabilnost i sigurnost u turbulentnom globalnom okruženju.
Uvođenje dodatnih restriktivnih mjera[2] prema Naftnoj industriji Srbije (NIS), kompaniji u većinskom ruskom vlasništvu, od strane OFAC-a (Office of Foreign Assets Control) pri Ministarstvu finansija Sjedinjenih Američkih Država, predstavlja jedan od najosjetljivijih izazova za energetsku, ekonomsku i vanjskopolitičku poziciju Srbije u 2025. godini. Sankcije prema NIS-u ne mogu se posmatrati kao tehničko pitanje ograničeno na sektor energetike; riječ je o duboko geopolitičkom instrumentu koji direktno utiče na odnose Srbije s Evropskom unijom, Rusijom, regionalnim tržištima energenata, ali i na dinamiku buduće tranzicije ka zelenim izvorima energije.
Iako bi negativni ekonomski efekti sankcija mogli biti značajni – posebno u segmentima rafinerijske prerade, stabilnosti snabdijevanja i investicionog ciklusa – dosadašnja iskustva pokazuju da Srbija uspješno amortizuje pritiske kroz diversifikaciju dobavnih pravaca, stabilne ugovore o gasu i nafti, te povećanje udjela obnovljivih izvora energije u energetskom miksu.
Vlada Republike Srbije je u periodu 2024–2025. uspostavila niz mehanizama koji obezbjeđuju kontinuitet snabdijevanja i zaštitu domaćeg energetskog tržišta. Među ključnim mjerama izdvajaju se: proširenje kapaciteta energetskih interkonekcija prema Bugarskoj i Sjevernoj Makedoniji, povećanje ulaganja u skladišne kapacitete, intenziviranje saradnje sa Mađarskom, Azerbejdžanom i Ujedinjenim Arapskim Emiratima, kao i jačanje nacionalnih kapaciteta kroz razvoj novih projekata u oblasti obnovljivih izvora energije.
Kvantifikacija ekonomskih efekata sankcija ukazuje na moguće smanjenje prihoda NIS-a i pripadajući pritisak na budžet, blage oscilacije na tržištu nafte i derivata, usporavanje investicionog ciklusa i infrastrukturnog razvoja, ali i relativno ograničen uticaj na ukupni BDP i fiskalnu stabilnost zemlje.
Međunarodni institut IFIMES ocjenjuje da sankcije NIS-u nisu dovele do destabilizacije energetskog sistema Srbije. Naprotiv – paradoksalno, te mjere djelovale su kao katalizator ubrzane diversifikacije i jačanja energetske autonomije. Upravo ova demonstrirana sposobnost prilagođavanja potvrđuje visok nivo institucionalne otpornosti i dugoročne strateške stabilnosti Republike Srbije.
Tokom perioda 2024–2025. Srbija je demonstrirala izuzetnu otpornost u više ključnih dimenzija: ● Geopolitička otpornost – uprkos snažnim pritiscima, Srbija je očuvala politiku vojne neutralnosti, stabilnost odnosa sa EU, SAD, Rusijom i Kinom, te se afirmisala kao samostalan i pouzdan regionalni akter ● Ekonomska otpornost – uprkos geopolitičkim tenzijama, efektima sankcija i unutrašnjim političkim izazovima ostvaren je stabilan rast BDP-a, rekordno nizak odnos javnog duga prema BDP-u i zadržala visok investicioni kreditni rejting ● Institucionalna otpornost – i pored evidentne krize povjerenja u institucije, Srbija je izdržala pritiske protestnih struktura i pokušaje destabilizacije izvan ustavnog okvira ● Sigurnosna otpornost – uprkos pokušajima izazivanja paralize sistema, sigurnosni sektor očuvao je funkcionalnost, čime su spriječeni širi društveni poremećaji.
Ukupna otpornost Srbije nije rezultat slučajnosti, već odraz sistematskog, planskog i strateškog djelovanja s ciljem očuvanja institucionalne stabilnosti, ekonomske održivosti i strateške autonomije države. Uprkos promjenljivom i zahtjevnom međunarodnom okruženju, Srbija je u posmatranom periodu uspjela da ojača svoju poziciju i potvrdi status jednog od najstabilnijih faktora na Zapadnom Balkanu.
Međunarodni institut IFIMES ocjenjuje da sankcije uvedene Naftnoj industriji Srbije (NIS) ne treba posmatrati isključivo kao prijetnju, već prije svega kao snažan katalizator duboke strateške transformacije. Srbija se nalazi u jednoj od najvažnijih faza svoje energetske historije: do 2030. godine mora istovremeno smanjiti zavisnost od ruskih energenata, očuvati stabilnost cijena i zadržati geopolitičku ravnotežu u regionu.
Novi strateški energetski okvir uključuje nekoliko ključnih pravaca djelovanja: ● Jačanje ekonomskog modela NIS-a kroz veće učešće države Srbije i uključivanje novih domaćih, regionalnih i evropskih partnera; ● Modernizaciju rafinerije nafte u Pančevu s ciljem povećanja konkurentnosti, tehnološke naprednosti i produktivnosti; ● Dublju integraciju u regionalna tržišta energenata kako bi se osigurala veća fleksibilnost i sigurnost snabdijevanja; ● Ubrzano razvijanje gasnih interkonekcija i diversifikacija izvora gasa, što predstavlja vitalni segment energetske sigurnosti; ● Ulaganja u energetsku efikasnost, obnovljive izvore i napredne tehnologije skladištenja energije, čime se postavljaju temelji za dugoročno održivu tranziciju.
Na ovaj način, energetska transformacija postaje ne samo ekonomski i razvojni prioritet, već i centralni stub nacionalne sigurnosti. Time Srbija značajno jača svoju stratešku poziciju i otpornost u sve složenijem regionalnom i međunarodnom okruženju.
Tokom 2024–2025. godine Republika Srbija bila je izložena višeslojnim pokušajima destabilizacije: od političkih pritisaka kroz protestne aktivnosti i performativne javne nastupe, preko intenziviranih medijskih kampanja iz pojedinih regionalnih centara, pa sve do koordiniranih lobističkih akcija usmjerenih na slabljenje pregovaračke pozicije Srbije prema EU i u dijalogu sa Kosovom. Posebno se isticao pokušaj narušavanja povjerenja u ključne državne institucije i predstavnike izvršne vlasti.
Napadi na predsjednika Srbije Aleksandra Vučića (SNS) – uključujući kontinuiranu demonizaciju u dijelu domaće i regionalne medijske sfere – predstavljaju segment šireg političkog inženjeringa s ciljem podrivanja unutrašnje stabilnosti. Uprkos takvim pritiscima, Srbija je spriječila eskalaciju političke krize i nastavila funkcionisati bez ozbiljnijih poremećaja u radu državnog aparata.
Međunarodni monetarni fond (IMF)[3] potvrđuje da makroekonomska politika Srbije ostaje „otporna“ uprkos globalnim potresima. Prema najnovijim projekcijama: realni rast BDP-a iznosit će oko 3 % u 2025., ubrzat će se na približno 4 % u 2026., te dostići oko 4,5 % u 2027. godini.
Fiskalna[4] politika ostaje stabilna: budžetski deficit će u periodu 2025–2027. ostati ispod 3 % BDP-a, uz strogu kontrolu javnog duga. Svjetska banka[5] (WB) za 2026. predviđa umjereno ubrzanje rasta u regionu na oko 3,5 %, što otvara prostor da Srbija, uz nastavak reformi i snažan investicioni ciklus, bude iznad regionalnog prosjeka – oko 4 %.
Međunarodni institut IFIMES ocjenjuje da su ključni faktori koji su omogućili očuvanje državne stabilnosti sljedeći: stabilna podrška građana institucijama; jasna i dosljedna komunikacija državnog vrha; efikasno i koordinirano djelovanje sigurnosno-obavještajnih struktura; dobra međunarodna pozicioniranost te čvrsta ekonomska i fiskalna disciplina.
Ova kombinacija unutrašnjih kapaciteta i strateškog upravljanja omogućila je Srbiji da održi političku stabilnost, institucionalnu funkcionalnost i ukupnu otpornost u kontekstu složenih regionalnih i globalnih izazova.
Srbija dosljedno sprovodi politiku zasnovanu na konceptu „četiri stuba“, istovremeno razvijajući i održavajući političke, ekonomske i sigurnosne odnose sa EU, SAD, Rusijom i Kinom. Iako evropska perspektiva ostaje jasno definisano strateško opredjeljenje, neravnomjeran, spor i često nepredvidiv pristup EU prema Zapadnom Balkanu otežava punu konsolidaciju reformskih procesa u zemlji.
Paralelno, SAD sve snažnije prepoznaju ključnu ulogu Srbije u očuvanju regionalne stabilnosti i sigurnosne arhitekture. Kina intenzivira svoje investiciono prisustvo kroz infrastrukturne i ekonomske projekte, dok Rusija ostaje značajan energetski partner, premda je njen prostor djelovanja ograničen globalnim sankcijama i novim pravilima EU u oblasti energetske nezavisnosti.
Ova politika balansiranja ne predstavlja nedorečenost ili dvosmislenost, već strateški usmjereno očuvanje državne samostalnosti, fleksibilnosti i manevarskog prostora u sve polarizovanijem međunarodnom okruženju, obilježenom globalnim krizama i geopolitičkim turbulencijama.
Srbija ostaje ključni nosilac stabilnosti na Zapadnom Balkanu, aktivno učestvujući u dijalogu s Prištinom posredstvom EU, regionalnim inicijativama i infrastrukturnim projektima od značaja za cijeli region, te održavajući stabilne odnose sa Bosnom i Hercegovinom, Crnom Gorom i Sjevernom Makedonijom.
Restriktivne mjere prema NIS-u nisu umanjile sposobnost Srbije da zadrži lidersku ulogu u projektima energetske i saobraćajne povezanosti, potvrđujući njen strateški i konstruktivan položaj u regionu.
Srbija ulazi u 2026. godinu suočena s kompleksnim, ali jasno definisanim političkim, ekonomskim i međunarodnim izazovima, uz značajnu institucionalnu i državnu otpornost potvrđenu kroz prethodne krize. Uprkos snažnim vanjskim pritiscima, sankcijama prema NIS-u, pokušajima destabilizacije i unutrašnjim političkim tenzijama, zemlja je očuvala ekonomski rast, fiskalnu stabilnost i međunarodni kredibilitet, potvrđujući visok kapacitet otpornosti.
Restriktivne mjere prema NIS-u, koje predstavljaju jedan od najsnažnijih testova energetske i ekonomske sigurnosti u protekloj deceniji, pokazale su sposobnost Srbije da diversifikuje energetske tokove, ojača strateške rezerve i redefiniše energetsku politiku bez ugrožavanja stabilnosti i ekonomskog sistema. Sankcije nisu dovele do kolapsa tržišta, društvenih potresa ili političke paralize; naprotiv, Srbija je istovremeno očuvala energetski suverenitet, modernizovala infrastrukturu i ostala dosljedna politici balansiranja između Istoka i Zapada.
Ulazak u 2026. godinu označava početak nove faze političkog konsolidovanja. Najavljeni prijevremeni izbori predstavljaju ključni trenutak za institucionalizaciju političke stabilnosti i postavljanje temelja dugoročnog razvoja na principima demokratije, predvidljivosti i odgovornosti. Za institucije ovo je test profesionalizma i nezavisnosti, dok su politički akteri suočeni s izazovom zrelosti i spremnosti na konstruktivan dijalog.
Istovremeno, 2026. donosi i novu geopolitičku dinamiku: nastavak redefinisanja evropske politike proširenja, intenziviranje regionalnog povezivanja kroz strateške inicijative te završne pripreme za EXPO 2027, projekt od ključnog značaja za međunarodnu prepoznatljivost i imidž Srbije. Naredna godina također postavlja EU pred pitanje da li Zapadni Balkan želi integrisati ili ga prepustiti geopolitičkoj „sivoj zoni“.
Srbija ulazi u 2026. sa jasnim porukama: politička stabilnost je dostižna, ekonomska i energetska otpornost je neupitna, regionalna pozicija je učvršćena, a evropski put ostaje strateško opredjeljenje — uz insistiranje na ravnopravnosti, partnerstvu i objektivnosti.
Ukoliko se tokom godine dodatno ojačaju institucije, nastavi politika odgovornosti, razviju mehanizmi dijaloga i racionalizuje odnos prema međunarodnim partnerima, Srbija ima potencijal da 2026. pretvori u prekretnicu, afirmišući sebe kao stabilnu, otpornu, predvidljivu i pouzdanu državu, čvrsto usidrenu u evropskoj perspektivi, uz očuvanu stratešku autonomiju i snažan međunarodni integritet.
Tokom 2025. godine, Srbija je demonstrirala visok nivo institucionalne, ekonomske i geopolitičke otpornosti, uprkos kombinaciji snažnih vanjskopolitičkih pritisaka, sankcija prema NIS-u, unutrašnjih političkih tenzija i globalne nestabilnosti. Umjesto destabilizacije, restriktivne mjere prema NIS-u djelovale su kao katalizator, ubrzavajući proces diversifikacije, modernizaciju energetskih kapaciteta i transformaciju strateškog pristupa sigurnosti snabdijevanja.
Srbija se profilisala kao stabilan i predvidljiv akter, sposoban da balansira između Istoka i Zapada, jača regionalnu ulogu i ostaje posvećena evropskoj integraciji, uz očuvanje strateške autonomije. Ulaskom u 2026. godinu, zemlja se suočava s novim političkim i ekonomskim izazovima, ali i s važnim prilikama za dalju konsolidaciju stabilnosti, jačanje institucija i unapređenje međunarodnog položaja.
Ukoliko se nastavi kurs reformi, odgovorne politike i energetske modernizacije, Srbija ima potencijal da potvrdi status ključnog faktora stabilnosti i jednog od najotpornijih aktera regiona.
Za naredni period, međutim, ostaju potencijalni rizici u nekoliko ključnih domena: geopolitički (promjene u regionalnoj i globalnoj ravnoteži moći); energetski (zavisnost o vanjskim snabdjevačima i potencijalni poremećaji na tržištu energenata); ekonomski i finansijski (uticaj globalnih recesija, inflacije i fluktuacija valuta) i politički i institucionalni (unutrašnji pritisci, institucionalna kriza povjerenja i izazovi u konsolidaciji demokratskih procesa).
Međunarodni institut IFIMES procjenjuje da Srbija posjeduje značajan kapacitet otpornosti. Uz dosljednu primjenu reformi i strateških politika, zemlja može dodatno učvrstiti svoju ulogu stabilnog, predvidljivog i kredibilnog aktera u regionu i širem međunarodnom okruženju.
Ljubljana/Washington/Brisel/Beograd, 8.decembar 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni savjetodavni status pri Ekonomsko-socijalnom vijeću ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives“, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] Russia-/Ukraine-related Designations; Venezuela-related Designations; Publication of Russia-related Determinations; Issuance of Russia-related General Licenses and Frequently Asked Questions, link: https://ofac.treasury.gov/recent-actions/20250110
[3] IMF Executive Board Concludes the 2025 Article IV Consultation with the Republic of Serbia and Completes the First Review Under the Policy Coordination Instrument, link: https://www.imf.org/en/news/articles/2025/06/30/pr-25228-serbia-imf-concludes-2025-art-iv-consult-completes-1st-rev-policy-coor-instrument?utm_source=chatgpt.com
[4] IMF Staff Reaches Staff-Level Agreement on the First Review under the Policy Coordination Instrument and Conducts Discussions of the 2025 Article IV Consultation with Serbia, link: https://www.imf.org/en/news/articles/2025/06/10/pr-25192-serbia-imf-agree-on-1st-rev-policy-coor-inst-conducts-discs-2025-art-iv-consult?utm_source=chatgpt.com
[5] Growth in the Western Balkans Holds Firm Amid Global Uncertainty, link: https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2025/04/28/growth-in-the-western-balkans-holds-firm-amid-global-uncertainty?utm_source=chatgpt.com
