Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira politička, sigurnosna i geopolitička kretanja na Bliskom istoku, Balkanu i u širem međunarodnom okruženju. U analizi pod naslovom „Međumore između NATO-a, Rusije i velikih sila: Uloga Rumunije u sigurnosnoj arhitekturi od Baltičkog do Crnog, Kaspijskog i Jadranskog mora“, penzionisani general Corneliu Pivariu, član Savjetodavnog odbora IFIMES-a te osnivač i bivši izvršni direktor kompanije INGEPO Consulting, daje sveobuhvatan prikaz koncepta pojačane saradnje među državama smještenim između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora. Ovaj koncept, utemeljen na historijskim i geopolitičkim razmatranjima, i danas predstavlja izvor inspiracije za regionalne inicijative sa značajnim razvojnim potencijalom i dugoročnim strateškim implikacijama.
„Između carstava i saveza, zemlje smještene između Baltičkog i Crnog mora historijski su bile manje gospodari vlastite sudbine, a više prostor na kojem se sudbine odlučuju.“
(pripisuje se Georgeu F. Kennanu, parafrazirano prema djelu Američka diplomatija*)
Koncept Intermariuma (lat. inter mare – „između mora“), koji je tokom međuratnog perioda osmislio Józef Piłsudski[2], predviđao je uspostavu konfederacije država smještenih između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora, s ciljem stvaranja strateške ravnoteže prema Njemačkoj i Rusiji. Iako ovaj historijski projekt nikada nije realiziran, ideja se periodično vraća u savremene geopolitičke rasprave, naročito u kontekstu krhke sigurnosne arhitekture Centralne i Istočne Evrope.
Danas, kroz Inicijativu tri mora (3SI)[3], Bukureštansku devetku (B9)[4], te pod snažnim utjecajem rata u Ukrajini, koncept Međumora ponovo dobija na važnosti. Njegov savremeni domet proteže se i prema kaspijskom prostoru, gdje energetski i transportni koridori povezuju Evropu s Kavkazom i Centralnom Azijom.
Iako se koncept Međumora u svom izvornom historijskom obliku uglavnom zadržava na nivou teorijskog modela, ideja jačanja političke, sigurnosne i infrastrukturne saradnje među državama između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora i dalje snažno inspiriše regionalne inicijative s izraženim evolucijskim i strateškim potencijalom.
Baltičko–crno–kaspijsko–jadranski prostor formira geopolitički luk dodira između NATO-a i Evropske unije, s jedne strane, te ruske sfere utjecaja, s druge. Ovaj prostor obuhvata:
Istovremeno, ovaj region koncentrira i značajne ranjivosti i strateške prilike, uključujući:
Iako je koncept Intermariuma u svojoj izvornoj koncepciji bio zamišljen prvenstveno kao političko-vojni okvir za balansiranje utjecaja velikih sila, realnosti 21. stoljeća nameću potrebu njegovog konceptualnog proširenja na ekonomske, energetske i logističke dimenzije.
U tom kontekstu, Inicijativa tri mora (3SI) predstavlja najkonkretniji i operativno najizvodljiviji izraz logike Intermariuma, pružajući institucionalni okvir za produbljivanje saradnje među državama Centralne i Istočne Evrope u oblastima infrastrukturnog razvoja, energetske sigurnosti i digitalne povezanosti[5].
Duž ove sjeverno–južne ose, koja povezuje Baltičko, Crno i Jadransko more, razvija se niz strateških projekata s potencijalom da transformiraju regiju u integrirani ekonomski i energetski koridor od dugoročnog geopolitičkog značaja, među kojima se izdvajaju:
Za NATO, koncept Intermariuma često se poistovjećuje s istočnim krilom[6] Alijanse. Od baltičkih država, izloženih kontinuiranom ruskom vojnom pritisku, pa sve do Crnog mora, gdje se interesi Alijanse direktno sukobljavaju s interesima Moskve, ovaj prostor funkcioniše kao ključna kontaktna linija između dva antagonistička geopolitička svijeta.
Inicijative poput Bukureštanske devetke (B9), kao i jačanje prednjeg prisustva NATO-a u Poljskoj i Rumuniji, jasno demonstriraju da je sigurnost ovog regiona strateški prioritet za Alijansu. Ipak, raznolikost nacionalnih interesa među državama istočnog krila znači da jedinstvo ovog segmenta NATO-a često ostaje više deklarativno nego stvarno, što izaziva izazove u koordinaciji i efektivnom zajedničkom djelovanju.
Za Rusiju, koncept Međumora često se percipira kao oblik „sanitarnog kordona“ nametnutog od strane Zapada, s ciljem ograničavanja njenog pristupa Centralnoj Evropi i Balkanu. Svako jačanje saradnje između država smještenih duž Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora Kremlj doživljava kao direktnu prijetnju svojim strateškim interesima.
U tom kontekstu, rat u Ukrajini predstavlja i pokušaj sprečavanja da Ukrajina postane ključni stub novog Međumora. Moskva na to odgovara strategijom destabilizacije, koja uključuje:
Pored toga, Kalinjingradska[7] enklava zauzima ključnu ulogu u strateškoj projekciji ruske moći, osiguravajući geopolitičku kontrolu i mogućnost pritiska na Baltičko i sjevernoevropsko područje.
Sjedinjene Američke Države aktivno podržavaju konsolidaciju istočnog krila NATO-a i Inicijativu tri mora, prepoznajući u konceptu Međumora sredstvo za učvršćivanje regionalnih saveznika i smanjenje energetske zavisnosti od Rusije. Washington potiče strateška ulaganja u infrastrukturu, energetiku i odbranu, tretirajući regiju kao vitalni bastion transatlantskog poretka.
Njemačka i Francuska pristupaju oprezno, s rezervom prema ideji Međumora, strahujući da bi ona mogla konkurisati ujedinjenoj Evropskoj uniji. Ipak, kako ne bi dopustile SAD-u da steknu isključivi utjecaj u regiji, obje zemlje prihvatile su Inicijativu tri mora. Francuska se koncentrira na Mediteran i Afriku, dok Njemačka nastoji osigurati kontrolu nad kritičnom evropskom infrastrukturom.
Rusija Međumore vidi kao instrument izolacije i ograničavanja svog utjecaja, što dodatno jača njen antizapadni narativ. Kina, iako se ne uključuje direktno u sigurnosne aspekte regije, pokazuje interes kroz Inicijativu Pojas i put, ulažući u luke, željeznice i energetske projekte kako bi ojačala svoje ekonomsko prisustvo.
U konačnici, velike sile projiciraju vlastite interese na Međumore, pretvarajući regiju u prostor nastajuće multipolarnosti i geopolitičke konkurencije.
Položaj Rumunije ključan je za svaki projekt u okviru Intermariuma:
Prilike za Rumuniju uključuju stratešku vidljivost, privlačenje investicija i jačanje energetske sigurnosti. S druge strane, izazovi su značajni: ruski pritisak, unutrašnje ranjivosti (korupcija i politička fragmentacija) te opasnost od ukliještenosti između suprotstavljenih interesa velikih sila (SAD, Njemačka, Francuska).
Prostor Intermariuma odlikuje se nizom strukturalnih izazova:
Ovi izazovi jasno pokazuju da jačanje Međumora zahtijeva pažljivo balansiranje između unutrašnje koordinacije, strateške vizije i vanjskih geopolitičkih pritisaka.
Međumore ne predstavlja alternativu NATO-u ili Evropskoj uniji, već komplementarnu komponentu koja može ojačati istočni bok i smanjiti strukturnu zavisnost regije. Za Rumuniju, ovo predstavlja dvostruki izazov: upravljanje geopolitičkim pritiscima velikih sila, uz istovremeno pretvaranje geografske ranjivosti u stratešku prednost.
Uspjeh ovog projekta zavisi od:
Kao što je naglašeno u uvodu ove studije, iako se koncept Međumora i danas koristi u savremenim strateškim analizama, u svom historijskom obliku uglavnom ostaje teorijska vježba. Ipak, ideja o ojačanoj saradnji među državama između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora i dalje inspiriše regionalne inicijative sa stvarnim potencijalom za evoluciju.
Ako Rumunija inteligentno iskoristi svoj geostrateški položaj između Crnog mora, Karpata i Balkana, može preći sa statusa ranjive granice na status nezamjenjivog aktera unutar evropske sigurnosne i geopolitičke arhitekture.
O autoru:
Corneliu Pivariu je visoko odlikovani general u penziji Rumunske vojske. Osnovao je i više od dvadeset godina uredio jedan od najuticajnijih časopisa o geopolitici i međunarodnim odnosima u Istočnoj Evropi, dvojezični časopis Geostrategic Pulse. General Pivariu je također član Savjetodavnog odbora IFIMES-a.
Napomena: Članak izražava stav autora i ne odražava nužno zvanični stav IFIMES-a.
Ljubljana/Brașov, 14.decembar 2025
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] Józef Piłsudski (1867–1935), poljski državnik i vojskovođa, nakon Prvog svjetskog rata zagovarao je ideju federacije država smještenih između Baltičkog i Crnog mora – koncept poznat kao Intermarium – s ciljem uspostavljanja ravnoteže utjecaja Njemačke i Rusije.
[3] Inicijativa Tri mora (Three Seas Initiative, TSI) uspostavljena je 2015. godine kao rezultat zajedničke inicijative Poljske, predvođene predsjednikom Andrzejem Dudom, i Hrvatske, pod predsjedanjem Kolinde Grabar-Kitarović. Ova inicijativa okuplja trinaest država članica EU smještenih između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora, s ciljem unaprjeđenja infrastrukturnih kapaciteta, jačanja energetske i digitalne povezanosti te promicanja regionalne kohezije i sigurnosti.
[4] Bukureštanska devetka (Bucharest Nine, B9) uspostavljena je 2015. godine na inicijativu Rumunije, predvođene predsjednikom Klausom Iohannisom, i Poljske, pod predsjedništvom Andrzeja Dude. Grupu čini devet istočnoeuropskih država članica NATO-a – Bugarska, Češka, Estonija, Latvija, Litvanija, Poljska, Rumunija, Slovačka i Mađarska – s ciljem usklađivanja regionalnih stavova o euroatlantskoj sigurnosti te jačanja istočnog krila Alijanse. Inicijativa uživa kontinuiranu podršku Sjedinjenih Američkih Država i NATO-a te se smatra komplementarnim instrumentom za unapređenje jedinstva i otpornosti saveznika.
[5] Iako je predloženo mnogo projekata, a neki su već i implementirani, kritičari ističu da je do sada završen tek relativno mali broj njih. Prema nekim izvještajima, od 143 prioritetna projekta, samo 14 je finalizirano ili je dostiglo naprednu fazu implementacije. Glavne prepreke uključuju: visok nivo birokratije; složenu prekograničnu koordinaciju; različite nacionalne prioritete; nedostatak snažnog centralnog mehanizma za implementaciju; ovisnost o finansiranju EU ili drugim vanjskim izvorima. Iako je Inicijativa tri mora (3SI) zamišljena kao okvir za koordinaciju regionalnih projekata među državama, ona sama po sebi ne posjeduje snažne izvršne mehanizme. Njena stvarna vrijednost ogleda se u tome što su vlade počele planirati velike infrastrukturne i energetske projekte iz regionalne, a ne isključivo nacionalne perspektive.
[6] Termin „istočno krilo“ ustaljena je formulacija unutar NATO-a koja, sa vojnog stanovišta – kao što sam ranije isticao, ali i drugi ugledni vojni analitičari potvrđuju – ima prije politički nego vojno precizan karakter. U realnosti, prikladnije bi bilo koristiti izraz „istočni front“, termin koji bi mogao postepeno dobiti širu prihvaćenost ukoliko Rusija nastavi svoju agresiju u Ukrajini.
[7] Kalinjingrad je enklava Ruske Federacije smještena na obali Baltičkog mora, između Poljske i Litvanije. Bivša njemačka teritorija (Königsberg), koju je Sovjetski Savez anektirao 1945. godine, danas ima izuzetan strateški značaj kao najzapadnija ruska vojna baza. U ovoj regiji nalazi se sjedište Baltičke flote i razvijen kompleks A2/AD (Anti-Access/Area Denial), uključujući balističke i protivbrodske raketne sisteme Iskander-M, sisteme S-400 i Bastion, kao i jedinice avijacije i elektronskog ratovanja. Položaj Kalinjingrada omogućava Moskvi kontrolu nad pomorskim i zračnim komunikacijama preko sjeverne Poljske i baltičkih država, čime enklava služi kao ključna tačka projekcije utjecaja prema NATO-u. Od 2022. godine, Rusija je dodatno ojačala svoje vojno prisustvo u Kalinjingradu, proširujući infrastrukturu za skladištenje municije i intenzivirajući zajedničke vježbe s Baltičkom flotom, uz retoriku o mogućem raspoređivanju taktičkog nuklearnog naoružanja.
[8] Rumunija zauzima geostrateški vitalnu poziciju na Crnom moru, smještena na raskrsnici ekonomskih, energetskih i vojnih koridora koji povezuju Centralnu Evropu, Kavkaz i Bliski istok. Luka Konstanca, najveća luka na Crnom moru i jedna od ključnih u Evropi, funkcioniše kao glavno logističko središte istočnog krila Evropske unije i NATO-a. Kroz svoje željezničke i riječne veze, uključujući kanal Dunav–Crno more, luka pruža direktan pristup evropskoj transportnoj mreži (TEN-T), služeći kao prirodni kraj projekta Rail-2-Sea i ključna veza u sjeverno–južnoj osi koju promovira Inicijativa tri mora (3SI). Istovremeno, luka Constanca predstavlja kritičnu infrastrukturu za mobilnost saveznika unutar NATO-a, s strateškom vrijednošću usporedivom s lukama Gdanjsk i Kopar.
[9] Rumunija zauzima jedinstven geografski i strateški položaj na spoju Karpatskog luka i balkanske sfere utjecaja, formirajući prirodnu vezu između Centralne i Jugoistočne Evrope. Karpatski planinski lanac, koji prelazi njenu teritoriju u dužini od više od 900 km, pruža prepoznatljiv odbrambeni teren, istovremeno omogućavajući kontrolu nad glavnim pristupnim putevima iz Panonije, Ukrajine i Crnog mora. Smještena sjeverno od Balkana, Rumunija funkcioniše kao most između podunavsko-karpatskog područja i Balkanskog poluotoka, igrajući ključnu ulogu u regionalnoj stabilnosti i strateškom kontinuitetu unutar evropske sigurnosne arhitekture. Njen geografski položaj omogućava Rumuniji da postane centralni vezivni element između sjevernog i južnog dijela Međumora, čime se dodatno jača geopolitički značaj regije unutar šireg euroatlantskog okvira.
[10] Rumunija raspolaže značajnim prirodnim i energetskim resursima, uključujući rezerve prirodnog plina (kopnenog i pomorskog), sirove nafte, uglja, obojene rude, te značajne hidroelektrične i poljoprivredne resurse. Razvoj projekata eksploatacije plina u perimetru Neptun Deep i Midia Gas Development dodatno učvršćuje njen status regionalnog proizvođača energije. Sa aspekta infrastrukture, Rumuniju presijecaju glavni evropski transportni koridori (TEN-T), koji povezuju Crno more sa srednjom i zapadnom Evropom putem željezničkih, cestovnih i riječnih mreža, uključujući kanal Dunav–Crno more. Ova kombinacija resursa i infrastrukturnih kapaciteta čini Rumuniju ključnim energetskim i logističkim stubom istočnog krila EU i NATO-a, pružajući ekonomsku i stratešku podršku regionalnim projektima Inicijative tri mora i širem konceptu Intermarium. Ipak, nacionalna infrastruktura i dalje se suočava sa strukturnim i investicijskim izazovima: nedovoljno modernizirana transportna mreža i djelomična zavisnost od uvoza energije ograničavaju punu realizaciju strateškog potencijala Rumunije.
